Proziaki to placki mączne z dodatkiem sody oczyszczonej. W Podkarpackiem mają udokumentowaną tradycję wyrobu od ponad 150 lat. Mają różne nazwy: proziołki, prosioki, sodziaki, placki na sodzie, a nawet broziaki czy łosuchy (Ulanów), ale efekt końcowy ich przygotowań jest zawsze ten sam.

Mąkę (pszenną, pszenno-żytnią lub razową) wystarczy wymieszać z wodą‚ dodać niewielka ilość sody oczyszczonej, lekko posolić‚ zagnieść ciasto‚ podzielić na kawałki‚ rozwałkować na płaski‚ okrągły krążek, upiec i placek gotowy. Oczywiście w wersji najprostszej, bo w miarę wzbogacania składników staje się on smaczniejszy i pożywniejszy. Można dodać jajka (ciasto jest ciut twardsze), zamiast wody mleko zsiadłe (lub maślankę, kwaśną śmietanę lub kefir) i następnie piec na rozgrzanej blasze tradycyjnej kuchnia opalanej drewnem. Obecnie ze względu na zanik kuchni z blatem stalowym piecze się je najczęściej na patelni posmarowanej tłuszczem (olej, smalec) lub na patelni teflonowej, bez omasty. Kuchenną blachę zastępują też z powodzeniem krążki wyciętej grubej blachy lub specjalne blaszki/podkładki dostępne w sklepach AGD. Piec można także w piekarniku.

Ich kształt może być okrągły (średnica około 6-10 cm) lub czworokątny, owalny, a nawet romboidalny. Mogą też być wyrabiane na słodko, gdy do ciasta doda się więcej cukru lub miód.

Najlepiej smakują ciepłe, posmarowane masłem. Są też smakosze, którzy lubią jeść proziaki z miodem, dżemem, konfiturami lub powidłami. Idealnym dodatkiem jest także masło czosnkowe. Popijane zsiadłym lub zwykłym mlekiem stanowią iście wiejskie śniadanko. Warto jednak pamiętać, że średniej wielkości proziak ma ok. 600 kalorii. Proziak udowadnia podstawową zasadę w kuchni, że często wyborny smak tkwi w prostocie składników i wykonaniu. Ten najbardziej charakterystyczny dla naszego województwa wypiek jest zarazem jedynym wyrobem wspólnym dla niemal wszystkich tradycji kulinarnych tworzących podkarpacką kuchnię regionalną. Rodzaj placuszków z mąki, kwaśnego mleka, sody i soli można znaleźć i w Beskidzie, na Pogórzu, Roztoczu, w kuchni Rzeszowiaków i Lasowiaków.

Przepisy na proziaki

Kiedyś wprawna gospodyni potrafiła w 5-10 minut zagnieść ciasto, rozpalić w piecu i upiec proziaki. Teraz trwa to ciut dłużej, ale nadal warto to zrobić.

Składniki (porcja na 40 proziaków): 1 kg mąki, półtorej łyżeczki sody, 1/2 litra kwaśnego mleka (lub kefiru), 1 łyżeczka soli, 2-3 jajka

Wykonanie: do naczynia wlać kwaśne mleko i dodać pozostałe składniki. Wyrabiać długo, rozwałkować na grubość 1-1,5 cm i wykrawać szklanką. Piec na blasze w temperaturze 170 ºC, przez około 15-20 minut, z obu stron, aż będą rumiane.